Ahkam Hadislerini İhtiva Eden Kitaplar

 

 

Ana hadis kaynaklarından toplanmış ahkam hadislerini ihtiva eden kitaplardır. İsimlendirilmeleri farklı olmakla birlikte sünen ve musannef türlerinin benzeri özelliklere sahip olan bu eserler onlardan farklı olarak daha hususi ve sadece fıkha dair bir muhtevaya sahiptirler. Özellikle fıkıh mezheplerinin kendi delillerini ortaya koyma maksadına yönelik çalışmalarının çoğalmasıyla bu tür eserlerin sayısı da çoğalmıştır. Bu kitaplarda hadisler fıkıh bablarına göre tertip edilmişlerdir.

Bu kitapların en meşhurları şunlardır:

1. Abdullah b. Ali, İbnu’l-Carud en-Nisaburi (307/919)’nin el-Münteka. 1988’de Beyrut’ta basılmıştır.

2. Ahmed b. Muhammed et-Tahavi (321/933)’nin Şerhu Meani’l-Asar. 1988’de Beyrut’ta basılmıştır.

3. Ebu Muhammed Abdülhak İbni’r-Rahman el-İşbili (581/1185)’nin el-Ahkamu’l-Kübra ve el-Ahkamu’s-Suğra isimli kitapları.

4. Abdülgani b. Abdilvahid el-Makdisi (600/1203)’nin Umdetü’l-Ahkam an Seyyidi’l-Enam. Buhari ve Müslim’in Sahihlerinde ittifakla rivayet ettikleri muttefekun aleyh hadislerden seçme ahkam hadislerine dairdir. Muhammed Reşid Rıza edisyonu ile Kahire-1354; Muhammed Hamid el-Faki edisyonu ile Kahire-1372; Abdulkadir Arnaud edisyonu ile Beyrut-1988’de birkaç kez basılmıştır.

5. Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Himyeri İbnu’l-Kattan (628/1231)’nin Beyanu’l-Vehm ve’l-İhamel-Vakıayni fi Kitabi’l-Ahkam. Eserde bahse konu olan Kitabu’l-Ahkam Abdülhak el-İşbili (581)’ye aittir. Eser, el-Huseyn Ayet Said’in tahkikiyle 6 cilt halinde (son cilti fihristtir) Riyad-1997’de basılmıştır.

6. Ebu’l-Izz Ebu’l-Mehasin Yusuf İbnu’ş-Şeddad el-Halebi el-Mevsıli eş-Şafii (632/1234)’nin Delailü’l-Ahkam min Ehadisi’r-Rasul. Muhammed eş-Şeyhani ve Zıyaeddin el-Eyyubi’nin tahkikiyle 4 cilt halinde Beyrut-1992’de basılmıştır. Rakamlanmış olarak 8893 rivayet bulunmaktadır.

7. Abdüsselam b. Abdullah b. Teymiye (652/1254)’nin el-Münteka min Ehadisi’l-Ahkam. Muhibbuddin el-Hatib edisyonu ile Kahire’de (tarihsiz) basılmıştır. Muhammed b. Ali eş-Şevkani (1250/1834) ise bu kitaba Neylü’l-Evtar isminde bir şerh yazmış, bu şerh de bir kaç kez basılmıştır.

8. Ebu Muhammed Izzüddin Abdülaziz b. Abdisselam es-Sülemi eş-Şafii’nin (660/1262) el-İmam fi Beyani Edilleti’l-Ahkam. Rıdvan Muhtar b. Garbiyye’nin tahkikiyle Beyurt-1987’de basılmıştır.

9.  İbn Dakik el-‘İyd (702/1302)’in el-İmam fi Ehadisi’l-Ahkam ve bu kitabın muhtasarı olan el-İlmam bi Ehadisi’l-Ahkam isimli eserleri. Muhtasar niteliğindeki eser 1383 yılında Dimeşk’te basılmıştır.

10. Muhammed b. Ahmed b. Abdilhadi, İbn Kudame el-Makdisi (744/1343)’nin Kitabu’l-Muharrer fi Beyani’l-Ahkami’ş-Şer’iyye.

Ahmed b. Hanbel’in Müsnedi, Sahihayn, Sünen-i Erbaa, es-Sünenü’l-Kübra, İbn Huzeyme ve İbn Hibban’ın Sahihleri ve el-Mustedrek gibi eserlerden derlenmiş olan ahkam hadislerini muhtevidir. Önsözünde verilen hadisin sıhhat durumuna işaret edildiği kaydedildikten sonra ravilerinin cerh ve tadiline gerektiğinde yer verildiği belirtilir. Kahire’de (tarihsiz) basılmıştır.

11. Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalani (852/1448)’nin Buluğu’l-Meram min Edilleti’l-Ahkam. Konusunda en tanınmış eserlerden biris olup, Kahire ve Beyrut’ta olmak üzere bir kaç kez basılmıştır.

Rical Kitapları

 

           1. Sahabe Ricali

                    1. Ebu Nuaym el-İsfehani(430), Ma'rifetu's-Sahabe

                    2. İbn Abdilberr(463), el-İsti'ab

                    3. İbnu'l-Esir(630), Üsdü'l-Ğabe

                    4. İbn Hacer(852), el-İsabe  

 

           2. Tabakat Kitapları

                a. İbn Sa'd(230), Tabakat

                b. Ebu Nuaym el-İsfehani(430), Hilyetu'l-Evliya

                c. Zehebi(748), Tezkiretu'l-Huffaz

 

            3. Hadis Ravilerinin Geneline Tahsis Edilmiş Kitaplar

                a. Yahya b. Main(158), Marifetu'r-Rical

                                                    Kitabu't-Tarih

                b. Buhari(256), Tarihu'l-Kebir

                                       Tarihu's-Sağir

                c. İbn Ebi Hatim er-Razi, Kitabu'l-Cerh ve't-Ta'dil

                d. Zehebi, Siyeru A'lami'n-Nübela

 

            4. Bazı Hadis Kitaplarının Ricali Hakkında Hazırlanan Hususi Eserler

                a. Buhari'nin Ricali Üzerine Yapılan Çalışmalar

                b. Müslim'in Ricali Üzerine Yapılan Çalışmalar

                c. Buhari ve Müslim'in Ricali Üzerine Yapılan Çalışmalar            

                d. Muvatta'nın Ricali Üzerine Yapılan Çalışmalar

 

            5. Kütübü Sitte ve Benzeri Mecmuaların Ricali Üzerine Yapılan Çalışmalar

                a. Abdulğani el-Makdisi, el-Kemal fi Marifeti Esmai'r-Rical

                b. el-Mizzi, Tehzibu'l-Kemal

                c. ez-Zehebi, el-Kaşif

                d. İbn Hacer, Tehzibu't-Tehzib

                e. el-Ensari, Hülasatu Tezhibi Tehzibi'l-Kemal

                f. İbn Hacer, Tacilu'l-Menfaa

 

            6. Sika Ravilerin Biyografilerine Tahsis Edilmiş Eserler

                a. el-İcli, Tarihu's-Sikat

                b. İbn Hibban, Kitabu's-Sikat

                c. İbn Şahin, Tarihu Esmai's-Sikat

 

            7. Sadece Zayıf Ravilere Tahsis Olunmuş Eserler

                a. el-Buhari, Kitabu'd-Duafai's-Sağir

                b. en-Nesai, Kitabu'd-Duafa ve'l-Metrukin

                c. el-Ukayli, Ebu Cafer Muhammed b. Amr, Kitabu'd-Duafai'l-Kebir

                d. İbn Hibban, el-Büsti, Kitabu'l-Mecruhin mine'l-Muhaddisin

                e. İbn Adiyy, Ebu Ahmed Abdullah, el-Kamil fi Duafai'r-Rical

                f. ed-Darekutni, Ebu'l-Hasan Ali b. Ömer, Kitabu'd-Duafa ve'l-Metrukin

                g. ez-Zehebi, Mizanu'l-İtidal fi Nakdi'r-Rical

                h. İbn Hacer el-Askalani, Lisanu'l-Mizan

 

            8. Hususi Belde Ricali Hakkında Yazılmış Olan Kitaplar

                a. Ebu Nuaym İsfahani, Tarihu İsfehan

                b. Hatib el-Bağdadi, Tarihu Bağdad

                c. İbn Asakir, Tarihu Dımaşk

Hadis Metinleri

I. Ale'r-Rical Tasnif Edilen Kitaplar:

        A. Müsnedler:

                1. Zeyd b. Ali(122), Müsned

                2. Ebu Hanife(150), Müsned

                3. Abdullah b. Mübarek(181), Müsned

                4. Ebu Davud et-Tayalisi(204), Müsned

                5. İmam Şafii(204), Müsned

                6. Abdullah b. Zübeyr el-Humeydi(219), Müsned  

                7. Ahmed b. Hanbel(241), Müsned   

                8. Abd b. Humeyd(249), Müsned

                9. Bezzar(292), Müsned(el-Bahru'z-Zehhar)     

                10. Ebu Ya'la(307), Müsned

        B. Mu'cemler: Hadisleri sahabe, müellifin hocaları, coğrafi bölge ve diğer kriterlere göre derleyen eserlerdir.

                1. İbn Kani'(351), Mu'cemu's-Sahabe

                2. Süleyman b. Ahmed et-Taberani(360), Mu'cemu's-Sağir

                    _______________________, Mu'cemu'l-Evsat

                    _______________________, Mu'cemu'l-Kebir

                3. İbn Lal el-Hemedani(398), Mu'cemu's-Sahabe

                4. Ebu Ya'la(307), Mu'cemu's-Sahabe

        C. Etraf Kitapları: Etraf kitapları genelde alfabetik sahabe isimlerine göre derlenmiştir. Bu kitaplarda müellifler hadis metninin tamamını değil, hadisin tamamına işaret etmeye yetecek kadar kısmını verip o hadisin isnadlarını zikrederler.

                1. Yusuf b. Abdurrahman el-Mizzi(h.742), Tuhfetu'l-Eşraf

                2. Abdulğani en-Nablusi(h.1143), Zehairu'l-Mevaris

    II. Ale'l-Ebvab Tasnif Edilen Kitaplar:

        A. Musannefler: Konularına göre tasnif edilen eserlerdir. Sünen ve Camiilerden farkı merfu hadislerin yanında mevkuf ve maktu' hadisleri de ihtiva etmeleridir.

                1. İmam Malik(179), el-Muvatta

                2. Abdurrezzak b. Hemmam(211), el-Musannef

                3. İbn Ebi Şeybe(235), el-Musannef

        B. Camiiler

                1. İmam Buhari(256), el-Camiu's-Sahih

                2. İmam Müslim(261), Sahihu Müslim

                3. İbn Carud(306), Sahih(el-Münteka olarak ta bilinir)

                4. İbn Huzeyme(311), Sahih

                5. İbnu's-Seken(353), Sahih

                6. İbn Hibban(354), Sahih

                7. Tirmizi(279), el-Cami'

                      

        C. Sünenler

                1. Ebu Davud, Sünen

                2. en-Nesai(303), Sünen(el-Mücteba): Nesai'nin ayrıca Sünenu'l-Kübra'sı vardır. Ancak Kütübü Sitte içinde yer alan, el-Mücteba isimli Sünenu's-Suğra'sıdır.

                3. İbn Mace, Sünen

                4. Darimi, Sünen

                5. Darekutni, Sünen

                6. Beyhaki, Sünenu'l-Kübra

 

    III. Müstedrek ve Mustahrecler

                1. el-Hakim, el-Müstedrek

 

    IV. Halk Dilinde Meşhur Olan Rivayetleri Toplayan Kitaplar

                1. Sehavi, Makasıdu'l-Hasene

                2. Acluni, Keşfu'l-Hafa

                3. Muhammed b. Derviş, Esna'l-Metalib

                4. Abdurrahman b. Ali eş-Şeybani, Temyizu't-Tayyib mine'l-Habis

 

    V. Hadisleri Harf Sırasına Göre Tertipleyen Kitaplar

                1. Suyuti, el-Camiu's-Sağir

                2. Suyuti, el-Camiu'l-Kebir

                3. Yusuf en-Nebhani, el-Fethu'l-Kebir

                4. Ahmed Ziyauddin el-Gümüşhanevi, Ramuzu'l-Ehadis

                5. el-Münavi, Kunuzu'l-Hakaik