TEFSİR USULU 

       Tefsir usûlü'ne ilişkin ilk eserler, ilk önce tefsirlerin mukaddimeleri şeklinde olmak üzere zamanla müstakilleşerek ulaşabildiğimiz kadarıyla H. III. asırda kaleme alınmış olmalıdır. Aynı zamanda meşhur bir mutasavvıf olan Hâris el-Muhâsibî (öl. 243/857)'nin "el-Akl ve Fehmu'l Kur'ân" adlı eseri bu sahadaki ilk müstakil çalışma olarak takdim edilmektedir. Daha sonraları Ali İbn İbrahim el-Hûfi (öl. 430/1038) tarafından kaleme alınan "el-Burhân fi Ulûmi'l-Kur'ân"ına bu sahadaki ilk eserdir diyenler de vardır.       Oldukça dağınık ve sistematik olmaktan uzak ilk çalışmalardan sonra tefsir Usûlü'nde ilk ciddî çalışma herhalde Ebu'l-Ferec İbnu'l-Cevzî (öl. 597/1200) tarafından yapılmış olmalıdır. Bu sahadaki "Funûnu'l-Emân fi Ulûmi'l-Kur'ân" (Hasen Ziyâuddîn Itr tahkiki ile Beyrut 1408/1987) ile "Acâibu Ulûmi'l-Kur'ân" (Abdulfettâh Aşur tahkiki ile Kahire) anılan tefsir usûlü çalışmalarının anâ kaynaklarından olması hasebiyle önemlidir. Acâibu Ulûmi'l-Kur'ân ise daha sistematik olup Kur'ân ilimleri onbir bâb'a ayrılarak incelenmiştir. Bundan iki asır sonra ez-Zerkeşî (öl. 794/1392)'nin yazdığı, "

 

el-Burhân tî Ulûmi'l-Kur'ân"da Kur'ân ilimleri 47; Suyûtî (öl. 911/1506)'nin en-Nikayesi'nde 55; et-Tahbîr fi Ulûmi't Tefsîr'inde 102 ve bu sahadaki en meşhur eser olan el-İtkan fi Ulûmi'l Kur'ân'ında 80; İbn Akîle el-Mekkî (öl. 1150/1737)'nin ez-Ziyâde ve'l İhsân fi Ulûmi'l-Kur'ân adlı eserinde de 150 ilim olarak ele alınıp incelenmiştir (Abdulğafur Mahmud Mustafa Cafer, Dirâsât fı Ulumi'l-Kur'ân, Kahire 1987, s. 49-60; Ali Turgut, Tefsir Usulü ve Kaynakları, İstanbul 1991, s.13-43; Mennâ el-Kattân, Mebâhis fı Ulûmi'l-Kur'ân, Kahire 1981. s. 8-10

Rivayet Tefsirleri 

  1- Ebu Ca'fer Muhammed ibn Cerir et-Taberî(310) ,

 

Camiu'l-Beyan an Tefsiri'l-Kur'an

 

  2- Ebu'l-Leys es-Semerkandî (373), Tefsiru Kur'ani'l-Azîm

 

  3- Sa'lebî(427), el-Keşf ve'l-Beyan an Tefsiri'l-Kur'an

 

  4- Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed el-Vâhidî (468),el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîz

 

  5-Hüseyin b. Mes‘ûd Beğavî(516), Maalimu't-Tenzil

 

  6-İbn Atiyye(546), el-Muharreru'l-Veciz fi Tefsiri'l-Kitabi'l-Aziz

 

  7-İbnu'l-Cevzî(597), Zadu'l-Mesir

 

  8-Kurtubî(671), el-Cami'u li Ahkami'l-Kur'an

 

  9-İbn Kesir(774), Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim

 

  10- Sealibî(876), el-Cevahir'ül-Hisan fi Tefsiri'l-Kur'an

 

  11-Suyutî(911), ed-Dürrü'l-Mensur fi't-Tefsiri'l-Me'sur

 

  12- Cemâleddîn Muhammed b. Muhammed Kâsımî (v. 1332/1914), Mehâsinu’t-Te’vîl

 

Dirayet Tefsirleri

 

       1-Zemahşerî(538),

 

 

el-Keşşaf an Hakaik

 

     2-Fahreddin er-Razî(606), Mefatihu'l-Ğayb

     3-Kadı Beydavî(691),

  

Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil

 

     4-Nesefî(710), Medariku't-Tenzil

 

     5-Hazin(741), Lübabu't-Te'vil

 

     6-Ebu Hayyan el-Endülüsî(745), el-Bahru'l-Muhit

 

     7-Nisaburî(730), Ğaraibu'l-Kur'an

 

     8-Hatib eş-Şirbinî(976), es-Siracu'l-Münir

 

     9-Ebu's-Suud Efendi(982), İrşadu'l-Akli's-Selim

 

    10-Alusî(1270), Ruhu'l-Meanî

 

Ahkam Tefsirleri   

    1- Mukâtil b. Süleymân (v.150/767),

 

 

Tefsîru’l-Hamsi mie Âyetin mine’l-Kur’ân

 

       2- Yahya b. Adem b. Süleyman(203/818), Ahkâmu’l-Kur’ân

 

       3- Muhammed b. İdris, İmamı Şafii(504/819), Ahkâmu’l-Kur’ân

 

         4- Ebu Sevr İbrahim b. Halid el-Kelbi el-Bağdadi(240/854), Ahkâmu’l-Kur’ân

 

        5-Yahya b. Eksem b. Muhammed el-Mervezî, İcabetu't-Temessük bi Ahkami'l-Kur'an

 

        6- Ebu'l-Hasan Ali Hicr b. İbas es-Sadi el-Mervezî, Ahkâmu’l-Kur’ân       

 

        7- Ebu Ömer ed-Dürriy Hafs b. Abdulaziz el-Ezdi el-Bağdadî, Ahkâmu’l-Kur’ân

 

         8- Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed el-Hanefi et-Tahavî, Ahkamu'l-Kur'an

 

          9-Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Cessâs (v. 370/981), Ahkâmu’l-Kur’ân

 

        10-Muhammed b. Abdullâh Ebû Bekir İbnü’l-Arabî (v. 543/1148)  Ahkâmu’l-Kur’ân

        11-Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (v. 671/1273),

 

 

el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân

                                                              Kaynak: Hüseyin Tekin Gökmenoğlu, Ahkam Tefsirleri ve Özellikleri, Selçuk İlahiyat Dergisi, 1994-5

 

Lüğat Tefsirleri   

          Arap dili ve edebiyatı üzerindeki çalışmalar, Hicrî II. asırdan itibaren artmaya başlamış, aralarında Sibeveyh (v. 180/796), Ahfeş (v. 177/793) ve Halîl b. Ahmed’in de bulunduğu ünlü dil âlimleri yetişmiştir. Bu arada Kur’ân, dilcilerin araştırmalarında ağırlık noktasını oluşturmuştu. Kelimelerinin mânâlarını ve cümle yapılarını esas alan bu tefsîr çeşidine Ğarîbu’l-Kur’ân, İ‘râbu’l-Kur’ân ve Me‘âni’l-Kur’ân isimleri verilmektedir.         Bu konuda da birçok eserler yazılmıştır. Üç tanesi şunlardır:

        1. Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ (v. 207/822), Meâni’l-Kur’ân: Kur’ân’daki dil inceliklerine yer veren ve Kur’ân’ı baştan sona tefsîr eden ilk tefsîr sayılır. Bu alanda bunda önce yapılan tefsîr çalışmaları, sadece müşkil âyetlerin tefsîrini yapmışlardır.

       2. Ebû Ubeyde Ma‘mer b. el-Müsennâ (v. 210/825), Mecâzu’l-Kur’ân:  Tefsîr çalışmalarına yön vermek ve hız kazandırmak gibi önemli bir özellik taşıyan bu eser, tefsîrde herhangi bir yabancı kültür müdâhalesinin bulunmadığı yerli Arap anlayışının ilk ürünüdür.

       3. Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe (v.276/889),  Te’vîl-u Müşkili’l-Kur’ân: Bağdat Nahiv Okulu’nun ilk temsilcilerinden biri olan İbn Kuteybe, İslâmî ilimler ve edebiyat alanında ünlü eserler yazmış bir müellif ve birçok talebe yetiştirmiş bir âlimdir. Birçok eserinin yanında özellikle Te’vîl-u Müşkili’l-Kur’ân’ı pek önemlidir.

http://www.kitab.name.tr/